Przebudowa zbiornika wodnego Borki wraz ze stawami kolmatacyjnymi w Radomiu

Radom jest jednym z pierwszych miast w Polsce, które kompleksowo zajęło się wdrażaniem rozwiązań z zakresu zintegrowanej gospodarki wodnej i błękitno-zielonej infrastruktury, jako metodą na przystosowanie do zmian klimatu. Działania w tym zakresie zrealizowano w ramach Projektu LIFE14 CCA/PL/000101, współfinansowanego przez Komisję Europejską i NFOŚiGW. Projekt realizowany był przez Beneficjenta Koordynującego – Gminę Miasta Radomia i trzech wpółbeneficjentów tj. Wodociągi Miejskie w Radomiu Sp. z o.o., Uniwersytet Łódzki i FPP Enviro.
W ramach projektu opracowano i wdrożono demonstracyjną błękitno-zieloną infrastrukturę na dwóch poziomach miasta: na poziomie zlewni rzek na obrzeżach miasta (duża BZI), gdzie zwiększano pojemność retencyjną dolin rzecznych by złagodzić ekstremalne przepływy, przy jednoczesnym tworzeniu siedlisk dla różnorodności biologicznej, oraz w obszarach centralnych miasta (mała BZI) gdzie zatrzymywano wodę opadową dla złagodzenia podtopień ze strony wód opadowych i łagodzono skutki suszy miejskiej. Wodociągi Miejskie w Radomiu Sp. z o.o. odpowiadała za realizację zadań z zakresu dużej błękitno – zielonej infrastruktury.
W ramach projektu zrealizowano zadania z zakresu Dużej BZI:
1. Adaptacja zbiornika Borki i stawów kolmatacyjnych do zmian klimatu
2. Budowa zbiornika wielofunkcyjnegou na rzece Potok Północny
3. Renaturyzacja i adaptacja rzeki Mlecznej do zmian klimatu.
4. Budowa polderu zalewowego na rzece Cerekwiance.
5. Przebudowa kolektora deszczowego A0.
Zbiornik Borki stanowi miejsce rekreacji dla mieszkańców Radomia i okolic. W północno-wschodniej części zalewu znajduje się plaża i molo. Pozostała część linii brzegowej zbiornika porośnięta jest roślinnością wodną, głównie trzciną i pałką oraz sitem. Stosunkowo duża powierzchnia zbiornika sprawia, że spotkać tu można liczne gatunki ptaków wodno-błotnych. Ze względu na pogarszającą się jakość wód, głównie spowodowaną dopływem nieoczyszczonych wód burzowych odwadniających Radom, w okresie letnim obserwowane były w zbiorniku zakwity sinic. Dodatkowo, pojawiający się czasowo niski poziom wody uniemożliwiał korzystanie ze zbiornika i nasilały się problemy z jej jakością.
Przebudowa stawów kolmatacyjnych zbiornika Borki miała zapewnić skuteczne samooczyszczanie się wód poprzez zastosowanie naturalnych procesów sedymentacji zawiesiny transportowanej rzeką, poprawę jakości wód dzięki wydłużeniu drogi przepływu oraz zastosowaniu struktur dolomitowych dla zwiększenia efektywności usuwania fosforu z wody i jej napowietrzaniu.
Celem realizacji zadania były następujące:
 zwiększenie pojemności powodziowej zbiornika Borki poprzez przebudowę jazu głównego,
 zapewnienie korytarza ekologicznego do migracji organizmom wodnym poprzez budowę przepławki,
 usunięcie osadów z dna zbiornika Borki,
 poprawa jakości wody dopływającej do zbiornika poprzez zwiększenie zdolności podczyszczającej stawów kolmatacyjnych w celu obniżenia stężenia azotu i fosforu odpowiedzialnych za formowanie się glonów i sinic w wodzie,
 zwiększenie pojemności retencyjnej stawów kolmatacyjnych poprzez usunięcie osadów dennych i przebudowę jazu kozłowego,
 zachowanie miejsc siedliskowych dla organizmów bytujących w stawach kolmatacyjnych,
 regulacja przepływu wód do zbiornika Borki w celu zmniejszenia zagrożenia powodziowego.

W ramach zadania wykonano następujące prace:

W ramach zadania wykonano następujący zakres:
• Przebudowa jazu głównego w km 16+870 rzeki Mlecznej
Zakres remontu jazu obejmował:
1. demontaż istniejących zamknięć wraz z mechanizmami wyciągowymi i montaż nowych zamknięć dwudzielnych wraz z mechanizmami wyciągowymi i konstrukcją wsporczą;
2. remont konstrukcji stalowych jazu (demontaż oporęczenia na odcinku wymiany zasuw, remont pozostałej części);
3. remont konstrukcji betonowych jazu (próg, płyta wypadowa, przyczółki, schody na brzegu prawym);
4. wykonanie nowych schodów skarpowych na brzegu lewym (rozbiórka istniejących, budowa nowych);
5. przebudowę koryta rzeki Mlecznej przed jazem i wykonanie nowych umocnień dna i skarp na stanowisku górnym i dolnym.
6. Wymianę łat wodowskazowych na górnym i dolnym stanowisku na nowe.

• Budowa przepławki szczelinowej dla ryb w km 16+870 rzeki Mlecznej przy jazie głównym
Wykonano przepławkę dla ryb po lewej stronie jazu głównego, o następujących parametrach:
 długość 59,90 m;
 szerokość w świetle 1,5 m;
 długość komór 2,0 m;
 rzędna wlotu do przepławki od WG 154,35 m n.p.m.;
 rzędna wlotu do przepławki od WD 152,00 m n.p.m.;
 spadek dna 5,5% (3,44% w komorze spoczynkowej).
Konstrukcja przepławki żelbetowa monolityczna. Płyta przepławki gr. 40 cm, beton C30/37 na podbetonie gr. 10 cm. Dno wypełnione substratem kamiennym gr. 20 cm. Przegrody żelbetowe gr. 10 cm, h = 1,4 m. Ściany przepławki gr. 30 cm, żelbetowe. Na odcinku od przyczółka od strony WD do końca przyczółka jazu od strony rzeki, konstrukcja ściany jako oczep na ściance szczelnej stalowej GU 16-400, h = 10,5 m - 4,5 m.
Wejście do przepławki od strony wody górnej z przeciwspadem 1:3, umocnione narzutem kamiennym spoinowanym gr. 20 cm na podsypce żwirowej gr. 15 cm. Wejście do przepławki od strony wody dolnej z przeciwspadem 1:4 i umocnione narzutem kamiennym gr. do 60 cm. Na wlocie do przepławki od WG wykonano prowadnice zamknięcia szandorowego. Na długości komór 1-3, przepławka przykryta kratami WEMA.
Nad przepławką w ciągu istniejącej drogi komunikacyjnej, wykonano płyty przejazdowe żelbetowe o gr. 30 cm, o powierzchni ok. 20 m2 z trzema projektowanymi włazami żeliwnymi do komory przepławki. Przed płytą na odcinku 3,0 m wzmocniono drogę za pomocą płyt drogowych.
• Doszczelnienie korpusu zapory czołowej
Doszczelnienie korpusu zapory poprzez pogrążenie ścianki PVC o dł. 5,0 m.
Ścianka pogrążona została na odcinku 100 m na lewo od jazu i 45 m na prawo od jazu. Ściankę pogrążono w skarpie w odległości 0,5 m od górnej krawędzi skarpy. Ścianka pogrążona do warstwy pyłów.
• Remont zbiornika
Remont zbiornika obejmował:
 odmulenie koryta rzeki Mlecznej w obrębie zbiornika,
 zwiększenie bioróżnorodności zbiornika,
 wykonanie systemu napowietrzania zbiornika,
 montaż fontann,
 montaż wysp pływających.
• Odnawialne źródła energii
W ramach przedsięwzięcia, z uwagi na proekologiczny i demonstracyjny charakter projektu, wykonano obiekty Odnawialnych Źródeł Energii. Powyższe źródła o łącznej mocy zainstalowanych (inwerterów) 14,4 kW produkują energię elektryczną na potrzeby własne obiektu tj. zasilanie trzech fontann oraz instalacji napowietrzającej zbiornik Borki. Odbiorniki te są zasilane z dwóch źródeł: podstawowego z OZE oraz dodatkowego z sieci elektroenergetycznej. Na dachu wiaty na sprzęt wodny zainstalowano instalację fotowoltaiczną mocy 3,36 kW na połaci dachowej o orientacji południowy zachód. Trzy generatory wiatrowe o mocy 3 kW każdy zostały zamontowane na strunobetonowych słupach żerdziowych o wysokości 9 m na zaporze czołowej zbiornika.
Konstrukcja wiaty została przebudowana do potrzeb instalacji paneli fotowoltaicznych.
• Przebudowa stawów kolmatacyjnych
Przebudowa stawów kolmatacyjnych obejmowała:
1. budowę zjazdu z drogi powiatowej do stawów;
2. podwyższenie grobli stawów wraz z budową drogi eksploatacyjnej oraz zjazdu z grobli do stawów;
3. przebudowę progów - 3 szt.;
4. wykonanie umocnień skarp stawów;
5. budowę zapór sedymentacyjnych na stawie nr 1;
6. budowę półwyspów na stawie nr 2;
7. budowę mnichów do odprowadzania wody ze stawów - 3 szt.;
8. montaż wysp pływających na stawie nr 2;
9. montaż systemów do napowietrzania wody w stawie nr 1.
• Remont jazu kozłowego w km 17+700 rzeki Mlecznej
Remont konstrukcji betonowych (płyta denna, przyczółki), stalowych (prowadnice, kładka) i drewnianych (zamknięcia) obejmował:
 oczyszczenie powierzchni betonowych,
 skucie i odtworzenie zniszczonych konstrukcji betonowych,
 uzupełnienie drobnych ubytków,
 wykonanie powłoki ochronnej wodoszczelnej,
 montaż łaty wodowskazowej na stanowisku górnym.
Obiekty budowlane zbiornika oraz ich parametry techniczne:
1) Czasza zbiornika o parametrach:
 powierzchnia zbiornika 12 ha
 pojemność przy NPP 142 614 m3
 pojemność MaxPP 167 172 m3
 długość 850,0 m
 szerokość maksymalna 250,0 m
 głębokość maksymalna 2,0 m
 głębokość średnia 1,5 m
2) Zapora czołowa zbiornika:
 długość części lewej nasypu 257,0 m
 długość części prawej nasypu 20,0 m
 szerokość korony 5,0 m
 rzędna korony 156,70 m n.p.m.
 nachylenie skarpy odwodnej 1:5
 nachylenie skarpy odpowietrznej 1:5
 maksymalna wysokość zapory 3,70 m
3) Jaz główny:
 światło budowli 2x2,20 m
 wysokość piętrzenia 3,05 m
 zamknięcie jazu zasuwy dwudzielne - 2 sztuki
 szerokość jazu pomiędzy przyczółkami 4,70 m
 normalny poziom piętrzenia NPP 155,30 m n.p.m.
 maksymalny poziom piętrzenia MaxPP 155,50 m n.p.m.
4) Przepławka szczelinowa w przekroju piętrzenia:
 długość 59,90 m
 szerokość w świetle 1,50 m
 długość komór 2,00 m
 rzędna wlotu od strony wody górnej 154,35 m n.p.m.
 rzędna wlotu od strony wody dolnej 152,00 m n.p.m.
 spadek dna 5,5% (3,44% w komorze spoczynkowej)
5) Staw kolmatacyjny nr 1:
 powierzchnia stawu 0,8 ha
 rzędna korony grobli 157,50 m n.p.m.
 szerokość korony grobli 2 m do 4 m
 nachylenie skarp 1:1,5 do 1:2
 próg nr 1 pomiędzy rzeką Mleczną, a stawem nr 1 o szerokości 2,0 m i długości 7,5 m umocniony narzutem kamiennym i koszami siatkowo - kamiennymi
6) Staw kolmatacyjny nr 2:
 powierzchnia stawu 0,45 ha
 rzędna korony grobli 157,50 m n.p.m.
 szerokość korony grobli 2 m do 4 m
 nachylenie skarp 1:1,5 do 1:2
 próg nr 2 pomiędzy stawem nr 1, a stawem nr 2 o szerokości 2,0 m i długości 7,5 m umocniony narzutem kamiennym i koszami siatkowo - kamiennymi
 próg nr 3 pomiędzy stawem nr 2, a zbiornikiem o szerokości 2,0 m i długości 7,5 m umocniony narzutem kamiennym i koszami siatkowo - kamiennymi.


Ponadto, uwzględniając rekreacyjną funkcję zbiornika Borki, w ramach prac towarzyszących wyremontowano pomosty w czaszy zbiornika, wyremontowano istniejące wzdłuż brzegów zbiornika ciągi pieszo - rowerowe a także zbudowano ich nowe odcinki. Podkreślić należy bardzo ekologiczny charakter inwestycji, przy realizacji której zastosowano demonstracyjny system oczyszczania wód, hybrydowe oświetlenie (panel fotowoltaiczny i wiatrak) stawów kolmatacyjnych, zasilanie zainstalowanych fontann i dyfuzorów pływających odbywa się z odnawialnych źródeł energii (małe elektrownie wiatrowe i panele fotowoltaiczne), wykonana przepławka umożliwia migrację organizmów wodnych a pozostawiona na brzegach zbiornika naturalna roślinność wodna (strefy litoralne) stwarza korzystne warunki do bytowania
W wyniku realizacji inwestycji pn. „Adaptacja zbiornika Borki i stawów kolmatacyjnych do zmian klimatu” przywrócono mieszkańcom Radomia możliwość korzystania z czystych wód rzeki Mlecznej, retencjonowanych w zbiorniku Borki, zapewniono właściwy stan techniczny obiektów budowlanych oraz stworzono warunki dla bytowania roślin i zwierząt.