Wzgórze Poniatówka w Nałęczowie

Zgłaszanym przez Gminę Nałęczów obiektem jest Wzgórze Poniatówka w Nałęczowie. Znajduje się ono u zbiegu ulic Poniatowskiego, Granicznej oraz Dulębów w obrębie zespołu architektoniczno – krajobrazowego Nałęczowa, wpisanego do rejestru zabytków Województwa Lubelskiego oraz na terenie otuliny Kazimierskiego Parku Krajobrazowego.
Początki Nałęczowa, obecnie miejscowości uzdrowiskowej, sięgają przełomu VIII i IX wieku i są związane z górującym nad okolicą Wzgórzem Poniatówka, gdzie został wzniesiony gród.
Na wzgórzu widoczne są zarysy wałów i suchej fosy otaczającej usypany kopiec, na którym wznosił się wczesnośredniowieczny gród, gdzie prawdopodobnie górowała nad okolicą drewniana wieża mieszkalna. W miejscu domniemanej wieży stoi dziś na kulminacji kopca drewniany krzyż i rośnie wiekowa lipa. Ślady grodu potwierdzają wycinkowe badania archeologiczne (w tym z czerwca 2021 i kwietnia–maja 2022 roku), podczas których odkryto m.in. liczne fragmenty polepy, gruz i fragmenty cegły, ceramikę naczyniową z około XI–XII wieku oraz metalowy półkosek. U stóp wzgórza stoi kapliczka z przełomu XVIII i XIX wieku otoczona murowaną balustradą, z wnęką na figurę, prawdopodobnie z 2 połowy XIX wieku. Obok kapliczki rośnie tzw. dąb Wolności, posadzony w maju 1916 roku. Z kapliczką wiąże się tradycja, jakoby w tym miejscu żegnano generała księcia Józefa Poniatowskiego, który jechał ze swoim sztabem z Puław Czartoryskich przez Nałęczów podczas wojny Księstwa Warszawskiego z Austrią w 1809 roku. Przy kapliczce odbywały się wiece ludowe i manifestacje patriotyczne.
Ze względu na dominującą formę w krajobrazie wzgórze stanowi punkt widokowy. Przez lata wzgórze w sposób niekontrolowany porastała dzika roślinność. Utrudniony dostęp przy znacznym nachyleniu zboczy nie sprzyjał odwiedzinom przez turystów. Ciągi komunikacyjne stanowiły jedynie nieformalne przedepty oraz pozostałości po betonowych schodach. W podszyciu dominowały odrosty drzew, runo zachowane na niewielkiej powierzchni. Teren przez lata był zdegradowany i zanieczyszczony.
W 2022 r. Wzgórze Poniatówka zostało objęte projektem unijnym, co pozwoliło na jego uporządkowanie i otwarcie dla celów turystycznych i rekreacyjnych.
Założenia projektowe obejmowały:
- uwarunkowania historyczne
- podkreślenie otwarć widokowych w kierunku południowym na łąki i dolinę rzeki
oraz w kierunku zachodnio-północnym na zabytkowe wille przy ul. Poniatowskiego.
- usunięcie nieestetycznych samosiewów oraz utworzenie runa parkowego zgodnie z warunkami siedliskowymi.
- wprowadzenie punktu widokowego wraz z miejscem wypoczynkowym w postaci drewnianego tarasu z drewnianymi siedziskami i barierką ochronną. Całość konstrukcji zachowuje spójność i nie zakłóca wizualnie chronionego obszaru.
- poprowadzenie ścieżki na wzgórze wraz z kamiennymi schodami.
- poprowadzenie ścieżki spacerowej okalającej szczyt – nawierzchnia kamienno – żwirowa.
- doświetlenie terenu ze względu na bezpieczeństwo użytkowników terenu:
- w strefie wejściowej: podkreślenie dyskretnym oświetleniem (na poziomie gruntu) miejsca kultu religijnego (kapliczka klasycystyczna) i „Dębu Wolności” oraz delikatne oświetlenie przy tablicy informacyjnej dotyczącej Góry Poniatowskiego
- oświetlenie ciągów pieszych w prostej konwencji
- na szczycie: podkreślenie dyskretnym oświetleniem (na poziomie gruntu) towarzyszącej
drewnianemu krzyżowi Tilia cordata.
- elementy małej architektury (tablica informacyjna, kosze na śmieci, punkty świetlne, drewniane miejsca siedzące bez oparcia wzdłuż ciągów pieszych oraz drewniane
miejsca siedzące z oparciem przy kapliczce) o prostych formach wykonane z drewna.
Wszystkie elementy małej architektury zaprojektowano w prostej konwencji aby nie kolidowały z formą obszaru chronionego.
- materiały wykorzystane w projekcie: drewno, kamień i stal - jedynie w niezbędnych elementach konstrukcyjnych.
Projekt szaty roślinnej zakładał utworzenie runa parkowego oraz wprowadzenie niewielkich
grup krzewów liściastych i iglastych w celu umocnienia skarpy. Projektowany dobór gatunkowy opierał się na gatunkach rodzimych, odpowiednich do panujących warunków siedliskowych.
Obecnie na Poniatówkę można wejść wygodnymi schodami z poręczami wiodącymi z trzech stron góry. Na pierwszej wyniosłości wzgórza zamocowano dwie platformy widokowo - wypoczynkowe z siedziskami oraz latarnie przy schodach i obok platform. Podłoga tarasów została wykonana z desek struganych z impregnowanego modrzewia syberyjskiego. Schody i spoczniki wykonano z płyt kamiennych. Wzdłuż ciągów komunikacyjnych zlokalizowane są ławki. Zostały dokonane nowe nasadzenia roślin kwiatowych, drzew i krzewów. Starsze drzewa zostały objęte zabiegami pielęgnacyjnymi. Teren wzgórza został oświetlony i objęty monitoringiem.
Rewitalizacja Wzgórza Poniatówka miała na celu zwiększenie walorów funkcjonalno-użytkowych i estetycznych terenu oraz stworzenie dogodnych warunków do wypoczynku i rekreacji dla licznie odwiedzających Nałęczów turystów i kuracjuszy.
Inwestycja trwała od listopada 2021 r. do lipca 2022 r.