Muzeum Kultury Wilamowskiej w Wilamowicach

Wilamowice to niewielkie miasteczko na pograniczu województw śląskiego i małopolskiego. Mimo iż jest jednym z mniejszych miast w Polsce, to skrywa w sobie niezwykłą historię. Wilamowianie to potomkowie osadników z Europy Zachodniej, którzy po dziś dzień zachowali swoją unikalną kulturę, strój i język o średniowiecznych korzeniach. Język wilamowski nie jest jednak dziś w powszechnym użyciu z powodu represji w okresie stalinowskim i późniejszej traumy. Przez lata wilamowskiemu groziło całkowite wyginięcie.

Pomysł budowy obiektu, który gromadziłby lokalne dziedzictwo, nie jest jednak nowy: pojawił się już w latach 70. XX wieku. Ale dopiero od roku 2000, kiedy to powołano Stowarzyszenie „Wilamowianie”, rozpoczęto długotrwały proces dokumentacji „umierającego” języka. Powstawały opracowania naukowe, gromadzono zbiory, a dzięki współpracy z uniwersytetami z całego świata udało się zaangażować większą ilość
mieszkańców do ochrony lokalnego dziedzictwa kulturowego.

Dzięki zewnętrznym funduszom udało się w końcu znaleźć godne miejsce do prezentowania unikalnego dziedzictwa kulturowego w nowym budynku. Nowym, ale nawiązującym do najlepszych wzorców lokalnego, wilamowskiego budownictwa. Siedzibę Muzeum zaprojektował architekt Piotr Puszczewicz. Inspiracją dla architektury nowego obiektu okazała się tradycyjna zabudowa Wilamowic, w tym m.in. zabudowania kupców wilamowskich.
Forma nowego budynku wynika z jego układu funkcjonalnego. Musiała połączyć w sobie poszanowanie dla lokalnego dziedzictwa z wymogami nowoczesności, w tym otwartości na potrzeby osób z niepełnosprawnościami, dzieci i seniorów.
Obiekt zawiera w sobie nie tylko przestrzenie muzealne, ale również miejsca pełniące funkcje rewitalizacji dla ginącej kultury wilamowskiej na gruncie społeczno-kulturalnym oraz naukowym. Wewnątrz prowadzone są lekcje języka wilamowskiego, warsztaty dla mieszkańców i turystów coraz liczniej odwiedzających Gminę, a ponadto mogą odbywać się próby i występu teatru amatorskiego i zespołu regionalnego. Budynek posiada także sale dostosowane do wystaw czasowych i spotkań angażujących mieszkańców, które mogą być niezależnie zamykane bądź łączone z innymi w zależności od potrzeb użytkowników. Elewacje Muzeum zostały wykonane z naturalnego materiału budowlanego, z którego słynęły
niegdyś Wilamowice – cegły ręcznie formowanej. Pochodzą one z ostatniej lokalnie działającej cegielni w Łące koło Pszczyny. Ceglane elewacje nawiązują również do odległych rejonów Flandrii skąd, według legendy, przybyli kiedyś przodkowie Wilamowian. Zostały zaprojektowane w sposób aby odzwierciedlający najstarsze wilamowskie hafty. Forma architektoniczna budynku Muzeum oraz użyte materiały mają na celu promocję tradycyjnych, lokalnych materiałów i rozwiązań, które są wypierane z przestrzeni małych miast (takich jak Wilamowice) przez obiekty i formy powtarzalne.
Budynek został tak uformowany, aby wytworzyć kameralną, półotwartą przestrzeń publiczną od strony południowej powiązaną również z terenem zielonym przy budynku. To tutaj realizowane są zadania Muzeum polegające na integracji mieszkańców oraz „wyjściu na zewnątrz” funkcji muzealnych. Przestrzeń ta została częściowo zadaszona i jest wykorzystywana do organizacji różnego rodzaju przedsięwzięć kulturalnych, artystycznych, organizowaniu spotkań i potańcówek przy dźwiękach muzyki wilamowskiej.
Członkowie społeczności i organizacji pozarządowych byli konsultantami w całym procesie projektowym i inwestycyjnym, a także aktywnie angażowali się w proces powstawania wystawy stałej. Wszystkie napisy w budynku przygotowano zarówno w języku polskim jak i wilamowskim. Dzięki tym wszystkim działaniom i wsłuchiwaniu się w głos lokalnej społeczności mógł powstać obiekt który w pełni odpowiada potrzebom lokalnej społeczności i jest stawiany jako wzór dla zaangażowanej pracy nad dziedzictwem kulturowym.